کاهش بارندگی‌ها و تغییرات اقلیمی، حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت بیش‌ازحد از منابع آب، مدیریت نادرست منابع آبی و کشاورزی سنتی و خشک‌شدن برخی سراب‌ها و کاهش آب رودخانه‌ها را می‌توان از مهمترین دلایل کمبود آب در نهاوند عنوان کرد.

به طور قطع کم‌آبی پیامدهایی همچون تهدید کشاورزی و باغداری که شغل اصلی بسیاری از مردم این منطقه است، کاهش آب شرب و مشکلات برای شهروندان، خطر نابودی محیط‌زیست و خشک‌شدن تالاب‌ها و سراب‌ها را به دنبال دارد.

مدیریت منابع آب با مشارکت مردم

نهاوند با داشتن ۲۶۴ دهنه سراب، چشمه و رشته قنات به شهر سراب‌ها معروف است و از نظر منابع آبی غنی و جایگاه نخست را در استان دارا است، سراب گاماسیاب، نیلوفر، گیان، فارسبان، باروداب و ملوسان از مهمترین سراب‌های این شهرستان است و موقعیت ویژه جغرافیایی نهاوند به لحاظ آب و هوا و کوه‌های مرتفع، بارش‌های به نسبت مناسبی را در پی دارد، به گونه‌ای که این شهرستان به عنوان سرچشمه اصلی بزرگترین رود کشور یعنی کرخه و به واسطه آب فراوان به شهر سراب‌ها معروف شده است.

با وجود تمامی ظرفیت‌هایی که در حوزه منابع آبی این شهرستان وجود دارد، چنانچه این روند ادامه یابد، ممکن است نهاوند که روزی به سرزمین آب‌های جاری معروف بود، با بحران جدی کم‌آبی روبه‌رو شود و مسوولان و مردم باید همکاری بیشتری برای حفظ این منابع ارزشمند داشته باشند.

از جمله راه‌حل‌های پیشنهادی می‌توان به مدیریت صحیح منابع آب (کنترل چاه‌ها، جلوگیری از برداشت غیرمجاز)، استفاده از روش‌های آبیاری مدرن (قطره‌ای، تحت فشار) به جای آبیاری سنتی، احیای قنات‌ها و چشمه‌ها با مشارکت مردم و دولت و افزایش آگاهی عمومی درباره مصرف بهینه آب اشاره کرد که نیازمند مشارکت همگانی است.

کاهش ۴۰ درصدی آوردگاه سراب گاماسیاب

طبق گزارش‌های اعلام شده بسیاری از چشمه‌ها و قنات‌های قدیمی نهاوند کم‌آب یا خشک شده‌اند و چشمه‌های طبیعی همانند سراب فارسبان و سراب کنگاور نیز با کاهش آبدهی روبه‌رو هستند، به تازگی مدیر امور منابع آب این شهرستان از کاهش ۲۷ درصدی آوردگاه رودخانه گاماسیاب نهاوند نسبت به سال گذشته از ابتدای امسال تاکنون خبر داد.

«علی فلک‌الدین» اظهار کرد: آوردگاه رودخانه گاماسیاب از فروردین تاکنون ۵۸ میلیون مترمکعب بود که نسبت به کوتاه‌مدت ۸۰ میلیون مترمکعب و نسبت به درازمدت هم ۹۷ میلیون مترمکعب است که نسبت به سال گذشته ۲۷ درصد و درازمدت ۴۰ درصد کاهش داشته است.

پلمب ۲۲۵ حلقه چاه غیرمجاز

مدیر امور منابع آب نهاوند: آوردگاه رودخانه گاماسیاب از فروردین تاکنون ۵۸ میلیون مترمکعب بود که نسبت به کوتاه‌مدت ۸۰ میلیون مترمکعب و نسبت به درازمدت هم ۹۷ میلیون مترمکعب است که نسبت به سال گذشته ۲۷ درصد و درازمدت ۴۰ درصد کاهش داشته است.

مدیر امور منابع آب نهاوند تعداد چاه‌های آب غیرمجاز این شهرستان را ۱۵۰ حلقه عنوان کرد و افزود: سال گذشته ۲۲۵ حلقه چاه غیرمجاز مسدود و پر شد، تعداد چاه‌های مجاز نهاوند نیز یک‌هزارو صد حلقه است که ۶۴۶ حلقه مجهز به کنتور هوشمند آب و برق و امسال هم ۱۲ حلقه مجهز شد.

فلک‌الدین با بیان اینکه ۵۹ درصد چاه‌های آب این شهرستان مجهز به کنتور هوشمند است و مابقی نیز باید تجهیز به کنتور هوشمند شود، افزود: تمام کشاورزان و بهره‌برداران چاه‌های آب کشاورزی، شرب و صنعتی این شهرستان با توجه به مصوبه شورای حفاظت منابع آب و کارگروه سازگاری با کم‌آبی استان، باید نسبت به نصب کنتور هوشمند بر روی همه چاه‌های خود اقدام کنند.

وی یادآور شد: براساس قانون توزیع عادلانه آب، بهره‌برداران باید هزینه نصب کنتور روی چاه‌های خود را پرداخت کنند، اما به‌منظور تسهیل روند نصب کنتور و کمک به بهره‌برداران، شرکت آب منطقه‌ای استان همدان به بهره‌برداران تسهیلات قرض‌الحسنه با بهره چهار درصد برای نصب کنتور چاه آب کشاورزی پرداخت می‌کند.

مدیر امور منابع آب نهاوند تأکید کرد: به کسانی که روی چاه‌های آنها کنتور هوشمند نصب نشده باشد، هیچ خدماتی ارائه نمی‌شود و مشمول جریمه و پلمب چاه خواهند شد.

کاهش ۳۷ درصدی بارندگی‌ها در نهاوند

فلک‌الدین همچنین ضمن تأکید بر استفاده بهینه از منابع آب سطحی و زیرزمینی و رعایت الگوی مصرف، گفت: با نصب کنتور روی چاه‌های کشاورزی و استفاده درست و بهینه طبق پروانه بهره‌برداری آب را به آیندگان تحویل دهیم.

وی در بخش دیگری از سخنان خود خاطرنشان کرد: بارش‌های امسال در این شهرستان نسبت به سال گذشته ۳۷ درصد و نسبت به بلند مدت ۲۳ درصد کاهش داشته است.

به گفته مدیر امور منابع آب نهاوند؛ از ابتدای امسال تاکنون ۳۸۵ میلی‌متر بارش در این شهرستان داشتیم که این میزان نسبت به مدت مشابه سال گذشته که ۶۱۰ میلیمتر بود، با کاهش ۳۷ درصدی مواجه است.

فلک‌الدین تاکید کرد: همچنان مردم باید در مصرف آب صرفه‌جویی کنند، چون تراز آب زیر زمینی این شهرستان همچنان منفی است.

از عوامل تشدید کم‌آبی در نهاوند می‌توان به کاهش بارندگی‌ها، کشاورزی ناپایدار، استفاده از روش‌های آبیاری غرقابی (سنتی)، کشت محصولات پرآب‌بر مانند ذرت و سیب‌زمینی، حفر چاه‌های غیرمجاز، تغییرات اقلیمی و نبود برنامه‌ریزی یکپارچه برای تقسیم آب بین بخش‌های کشاورزی، صنعتی و شرب اشاره کرد که با توجه به اینکه نهاوند از قطب‌های کشاورزی غرب ایران است، کم‌آبی می‌تواند به اقتصاد محلی آسیب بزند.

فعالیت کشاورزان غیربومی در نهاوند ممنوع

این در حالیست که به تازگی فرماندار نهاوند با توجه به مشکل کم‌آبی، فعالیت کشاورز غیربومی در این شهرستان را ممنوع اعلام و از عملکرد جهاد کشاورزی در این زمینه انتقاد کرد.

«مجتبی بیرانوند» در این باره اظهار کرد: کشت سیب‌زمینی پرآب‌بر است و قرار نبود کشاورزان غیربومی در این شهرستان فعالیت داشته باشند، متولی آن جهاد کشاورزی است و با همکاری سایر دستگاه‌های متولی باید مانع استفاده و بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی می‌شدند که نتایج راضی کننده نیست.

وی گفت: با توجه به شرایط موجود و اینکه ۹۰ درصد مصرف آب این شهرستان‌ در حوزه کشاورزی است، مدیریت و برنامه‌ریزی در حوزه کشاورزی، اصلاح روش و الگوهای مصرف و نظارت بر روند فعالیت و مصرف چاه‌ها بسیار مهم است.

فرماندار نهاوند با بیان اینکه کشاورزی بی‌ضابطه آینده این شهرستان را تهدید می‌کند، افزود: ادامه روند فعلی کشت‌های پرمصرف بدون در نظر گرفتن حق‌آبه، الگوی کشت و محدودیت منابع ما را با بحران جدی مواجه خواهد کرد.

بیرانوند در عین حال از نظارت‌های ضعیف در این حوزه انتقاد و اظهار کرد: برخی بهره‌برداران بدون مجوز و خارج از الگوهای اعلام‌ شده اقدام به کشت‌های ممنوعه همچون سیب‌زمینی، هندوانه، پیاز و چغندر قند می‌کنند که این رویه آینده کشاورزی و امنیت منابع آبی این شهرستان را به خطر می‌اندازد.

وی ضمن تاکید بر تشدید نظارت‌ها، خواستار ارائه راهکارهای کارشناسی بر اساس آمارها و وضعیت موجود واقعی شد و افزود: نمی‌شود رضایت کشاورز را به هر قیمتی آن‌هم به بهای خشک شدن سفره‌های زیرزمینی، نابودی اراضی و به خطر افتادن آینده نسل جوان جلب کرد.

هم‌افزایی دستگاه‌ها برای مدیریت صحیح منابع آبی

فرماندار نهاوند بر ضرورت هم‌افزایی همه دستگاه‌ها برای جلوگیری از کشت‌های غیرمجاز، برداشت بی‌رویه و سوء‌استفاده از منابع زیرزمینی تاکید کرد و ادامه داد: در حال حاضر با بحران آب مواجه هستیم و اجازه نمی‌دهیم کشاورزی مازاد سهمیه خود، مصرف شرب را هم برداشت و هزینه کند.

بیراوند هشدار داد: کشاورزان غیربومی علاوه بر اینکه حق فعالیت در این شهرستان را ندارند، بلکه در صورت مصرف و برداشت بیش از اندازه آب تخصیصی توسط کشاورز، ارائه هرگونه نهاده ممنوع و سهمیه آب ‌و برق هم تجدیدنظر و قطع شود.

رهاورد:

تشدید مهاجرت روستاییان، خطر فرونشست زمین در صورت ادامه برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، تغییر اکوسیستم منطقه و ضربه به اقتصاد کشاروزی از جمله مهمترین پیامدهای بی‌توجهی به مدیریت منابع آبی است و چنانچه روند فعلی ادامه یابد، ممکن است تا ۲۰ سال آینده بسیاری از سراب‌ها و قنات‌های نهاوند به کلی خشک و این منطقه با بحران بی‌آبی مشابه استان‌های جنوبی ایران روبه‌رو شود.